Makalenin İçerisinde Neler Var?
Bilimsel dergi içeriklerinin genelde kullandığım yaygın bir sistem vardır. Bu sistem; peer review adıyla bilinmektedir. Uygulama dahilinde yakın yıllarda ortaya çıkan ve bu sisteme oldukça farklı bir işleyiş olan parayla SCI dergide makale yayınlatma işlemi; sistem açısından tartışmalı, bazı kullanıcılar açısından da avantajlıdır. Şimdi akademik yayınlar da tercih edilen geleneksel yöntemin içeriğine ve son zamanlarda sıklıkla rastlanan para ile makale yayınlatma işleminin ayrıntılarına değinelim:
Ücretli Makale Yayınlatma
Peer review adıyla bilinen sistem; yaklaşık olarak 1940’lı senelerden beri kullanılan bir yaklaşımdır. Bu anlayışta dergilere gönderilmekte olan tüm çalışmalar yayına verilmeden önce iki ya da daha fazla uzman tarafından incelenir, eksik ve hataları tespit edilir. Bilim etiği gereği hak ve evrenselcilik anlayışları ile bu geleneksel sistemin temelinde herkese eşit yaklaşmak vardır.
Ancak son zamanlarda yayın hacminin çok geniş bir alanı kapsaması nedeniyle ve dergilere gönderilen yayınları okuma sürelerinin çok uzun olabilmesi durumundan ötürü; bazı bilimsel dergilere belli bir ücret karşılığında makaleye öne çıkarma ve yayınlatma bedeli ödenerek işlem yapılmaktadır. Bu uygulamada pek çok derginin yer aldığı bilinmektedir.
Aynı zamanda ek ücret ile kısa süre içerisinde hakem incelemesinden geçme garantisi verilmektedir. Ancak bilindiği kadarıyla hiçbir dergi makaleyi yayınlamayı kabul etmek için bir garanti sunmamaktadır. Makarna işini yapmak isteyen kimi yazarlar, en hızlı makale yayınlayan dergiler gibi ücretli hizmet sunan dergileri araştırmaktadır.
Neden Ücretli Hizmet?
Öncelikle para karşılığı hizmet sunan dergiler ve yayıncıların temel savunma noktası fon yenileme ve tez bitirme tarzında acil yayınlama zorunluluğu olan araştırmacılara yönelik hizmet olduğudur. Hatta bu alanda yaygın bir başka benzetme yapılmaktadır. Bu sistemi olumsuz bulanların business class uçuşlarına da kızması gerektiği ifade edilmektedir. Ancak bu benzetmedeki eksik taraf uçaktaki gibi hangi sınıftan olursa olsun aynı sürede gitme garantisi sunulmamasıdır.
Sunulan dergilerin bir bölümü açık erişimli olmasından dolayı uzun süreli hosting masrafları için ücret isteyebiliyor. Fakat hızlandırma ücretinin normal ücret eklenmesi söz konusu olduğunda hızlı inceleme sisteminin hosting masrafına bir etkisi olmamaktadır.
İçeriği kullanmayı tercih eden pek çok araştırmacı ve para karşılığı bu hizmeti sunan çok sayıda dergi tarafından sistem savunulsa da bu işlemin belli bir süre sonra sistemde yozlaşmayı getirebileceği bir gerçek. Aynı zamanda incelemeyi doğru ve seri bir şekilde gerçekleştirmek; dergiden ziyade hakeme bağlı bir durumdur.
Hakeme de belirli bir süre verilerek ayrıntılı bir değerlendirme istediğinde kısa vadeler ve derin araştırmalar yapmak mümkün olmayacağı için yüzeysel işlerin ortaya çıkması muhtemeldir. Bunun yanı sıra hızlı inceleme masrafı olarak derginin hakeme belli bir ücret ödemesi gerekir. Peki hakemin ücretli ve ücretsiz yazıları hakkında eşit mesafede durabileceği nasıl garanti edilebilir? Dergilerin hızlı incelemeden geçen makalelerin diğer yayınlardan bir farkı olmadığı gibi bir savunması mevcut.
Yalnızca birkaç hızlı inceleme söz konusu olduğunda zorluk çıkmayabilir. Ancak makalelerin çoğu ücretli şekilde alınmaya başlandığında ve tüm işlemler aceleye geldiğinde; yani para ile makale yayınlayan dergiler haline gelindiği zaman; bu kalitenin ne kadar korunabileceği tartışma konusu olmaktadır.
Tartışmalı Bir Alan: Ücret Karşılığı Hızlı İnceleme Hizmeti
Uygulama alanı kimi çevrelerce çokça tartışılan bir konu olsa da; hızlı bir şekilde makalesini yayınlatma durumunda olan ve para ödemeye hazır çevrelerce de pratik ve faydalı olarak görünmektedir. Peki belli bir ücret karşılığında diğer bilimsel yayınların önüne geçirilerek hızlı inceleme yapılmasının ne gibi etkileri olabilir; değinelim:
Öncelikle pek çok yayın konusunda benzer işlemler yapıldığı bilinmektedir. Ancak asıl tartışma konusu olmasının sebebi; bu içeriklerin bilimsel yayın olması ve belli etik çerçevesinde hareket etmesi zorunluluğudur. Yani para karşılığı belli bir işin önce incelenmesi; fazla yoğunluk bazında anlaşılabilir bir durum olsa da, bilimin genel atmosferine ve etik çerçeveye uymamaktadır.
Bu durum; zaman içinde yalnızca araştırmacıların makalelerini yayınlatmada sorun yaşamasına ve aynı zamanda dergilerin yapılarının bozularak daha yüzeysel ve kalitesiz bir hal almasına da sebep olabilir. Şu an için dergilerin herhangi bir ücret karşılığında yayınlatma garantisi olmasa da ileriye dönük tamamen paralı dergiler oluşturulmayacağının bir netliği yoktur.
